Tục thờ cúng vía lúa của người Dao (Yên Bái)

Từ xa xưa, trong quan niệm của người Dao cũng như nhiều dân tộc khác ở Việt Nam thì vạn vật từ con người, cỏ cây, muông thú, đến đồ vật đều có hồn vía. Tuy nhiên, sự coi trọng hồn vía của vạn vật có lẽ được thể hiện rõ nhất trong cộng đồng người Dao qua tín ngưỡng và nghi lễ thờ cúng. Trên hoa văn của trang phục, tranh cúng, trang trí kiến trúc…của người Dao cũng có rất nhiều hình vẽ tả thực hay cách điệu các loại cỏ cây, động vật, đồ vật như: răng lợn rừng, vuốt hổ, dao nhọn, thân cây, mặt trời... Không chỉ mang ý nghĩ làm đẹp mà nó còn thể hiện sự mong muốn của con người được hồn vía của vạn vật hộ mệnh cho khoẻ mạnh, làm ăn phát triển, tránh được hạn ách hay sự tấn công của thú dữ. Đặc biệt, trong tín ngưỡng dân gian này thì tục thờ vía lúa-loại cây giúp con người duy trì sự sống đã được người Dao rất chú ý quan tâm. Trước đây, người Dao cũng như nhiều dân tộc khác chỉ làm một vụ lúa mùa, lúa nương. Sau khi thu hoạch, người ta chọn những bông to nhất, chắc hạt nhất để cất đi làm giống. Lúa giống được vò tách hạt phơi khô cất vào bồ hoặc để cả bông bó lại (cum lúa) treo lên gác nhà tránh ẩm mốc. Tuy vậy, có những ngành Dao như ngành Dao đỏ ở xã Nậm Lành (huyện Văn Chấn) thì mỗi nhà lại chọn vài bông thóc giống buộc vào ngọn của cây măng sặt để nguyên cả cành lá cho vía lúa trú ngụ. Cành cây buộc những bông lúa này bà con gọi là “hảu pắt” được buộc dựng ở vị trí bên trong vách chái nhà, phía bên trái từ trong nhìn ra. Đến vụ gieo cấy, bà con vò những hạt thóc trên cây “hảu pắt”, đặt lên mâm cúng vía lúa. Những ngành Dao khác thì lấy cum lúa xuống vò, hoặc lấy ít thóc giống trong bồ đem đặt lên mâm cúng. Quan niệm của đồng bào cho rằng, sau khi gặt mang về nhà, lúa giống sẽ được nghỉ ngơi trong một thời gian dài. Vì vậy, vía lúa sẽ bỏ đi chơi lang thang khắp đó đây nên khi gieo cấy nếu không gọi vía lúa trở về thì lúa giống sẽ bị yếu, gieo hạt xuống lúa sẽ không mọc hoặc có mọc thì cũng không hy vọng mùa màng tươi tốt. Lễ cúng vía lúa đơn giản gồm: xôi nếp, gà luộc, vàng mã và mời thầy cúng đến làm lễ. Thầy cúng sẽ gọi vía lúa về nhập vào những hạt thóc trên mâm cúng, cầu trời cho mưa thuận gió hoà, cầu tổ tiên phù hộ và bày tỏ ước muốn của gia chủ về một mùa tới sẽ được bội thu. Cúng xong, thầy cúng chuyển những hạt thóc giống trên mâm cúng để gia chủ trộn lẫn vào những bồ thóc giống để ở phía dưới và trộn đều lên chờ ngày mang đi gieo mạ hoặc trồng trên nương. Hiện nay, tục cúng vía lúa vẫn được cộng đồng người Dao duy trì mỗi khi vào vụ gieo cấy. Tục này được coi là một nét đẹp trong tín ngưỡng dân gian của người Dao, góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn hoá dân gian Việt Nam.